ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ
Παρουσίαση του βιβλίου "Θρησκευτική Ελευθερία και Δημοκρατία"	Αθήνα, 22.1.01
Άννα Καραμάνου Ευρωβουλευτής ΠΑΣΟΚ

Διαβάζοντας απνευστί αυτό το εξαιρετικό βιβλίο, διαπίστωσα πόσο επίκαιρο και πόσο διαχρονικό ταυτόχρονα είναι. Προσωπικά με βοήθησε να φρεσκάρω και να συστηματοποιήσω τις γνώσεις μου, πάνω σ' ένα θέμα που σήμερα κατέχει κεντρική θέση στο δημόσιο διάλογο. Γι' αυτό θα ήθελα να συγχαρώ και να ευχαριστήσω την Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισμού, καθώς και τους εκλεκτούς εισηγητές, τους κ. κ. Πάνο Μπιτσαξή, Σάββα Αγουρίδη, Φίλιππο Ηλιού, Γιάννη Κονιδάρη, Μιχάλη Σταθόπουλο και Νίκο Ζαχαρόπουλο που έθεσαν στη διάθεση του κοινού σοβαρά επιχειρήματα και πειστικές απαντήσεις απέναντι στην ανασυγκροτούμενη σήμερα θρησκευτική δεξιά.

Σήμερα, δυστυχώς, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη επανεμφανίστηκαν θρασύτατα στο προσκήνιο ιδεολογήματα που πιστοποιούν, ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία δεν έχουν ακόμη πλήρως κατακτηθεί. Στη χώρα μας, έπειτα από μια περίοδο σχετικής θρησκευτικής μετριοπάθειας και ειρήνης που μεσολάβησε από την πτώση της χούντας μέχρι την εκλογή του νέου αρχιεπισκόπου, διαπιστώνουμε σήμερα αναβίωση της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας και επαναφορά επισήμως του τριπτύχου " Πατρίς - θρησκεία - οικογένεια" που παραπέμπει στην αλήστου μνήμης εποχή του "Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών".

Σήμερα καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες μετατροπής του άμβωνα και της ωραίας πύλης σε πολιτικά μπαλκόνια που κηρύσσουν το διχασμό, το μίσος για το διαφορετικό, τις θρησκευτικές διακρίσεις, τη μισαλλοδοξία και την έλλειψη σεβασμού απέναντι στις θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα του ανθρώπου.

Για να στηρίξω αυτό τον ισχυρισμό μου και να καταδείξω πόσο επίκαιρο είναι το βιβλίο "Θρησκευτική Ελευθερία και Δημοκρατία" και ιδιαίτερα όσα ο κ. Αγουρίδης γράφει για τις "Ρίζες της Μεγάλης Ιδέας", επιτρέψτε μου να σας θυμίσω κάποια από τα highligts του προκαθήμενου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Στις 2/01/2001 σε κήρυγμα στον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης και παρουσία υπουργών και βουλευτών, ο αρχιεπίσκοπος τόνισε ότι γίνεται "προσπάθεια αποχριστιανισμού στην Ευρώπη των ισχυροτάτων δυνάμεων που με κάθε τρόπο θέλουν να εντάξουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μουσουλμανικά κράτη και να κρατήσουν απ' έξω ορθόδοξα" και κάλεσε σε αντίσταση όλους τους Έλληνες. Λίγες ημέρες νωρίτερα, με αφορμή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Νίκαια, εξαπέλυσε επίθεση κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και χαρακτήρισε την Γαλλική Προεδρία "συμπλεγματική". Σας θυμίζω ότι μεταξύ των άλλων είπε: " Η Ευρώπη αποχριστιανοποιείται σιγά σιγά. Στη Νίκαια δεν συζητήθηκαν μόνο αυτά που μας είπαν τα μέσα ενημέρωσης, αλλά και η Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Έγινε πόλεμος μέγας να εξοβελιστεί αναφορά στο χριστιανισμό και επετεύχθη με πρωτοβουλία της γαλλικής προεδρίας, η οποία διακατέχεται από το μόνιμο σύμπλεγμα της Γαλλικής Επανάστασης εναντίον του Θεού και του χριστιανισμού".

Δεν παρέλειψε βέβαια να τα βάλει και με το Διαφωτισμό, κατά το "μη μέταιρε". Στις 25 Σεπτεμβρίου 2000, στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Ηλιούπολη, έλεγε: "Είχε μεγάλη πέραση η ρήση την οποία είχε πει ο γνωστός φιλόσοφος Καρτέσιος "σκέφτομαι, άρα υπάρχω". Αυτό το ρήμα εφαρμόστηκε στην Ευρώπη και έκαμε την Ευρώπη να υποταχθεί στη λεγόμενη νοησιαρχία, να είναι δηλαδή το ανθρώπινο λογικό παραπάνω απ' ό,τι υπάρχει στον κόσμο. Από αυτό γεννήθηκε ο ορθολογισμός και από τον ορθολογισμό γεννήθηκε η απιστία εις τον Θεό και αυτή η απιστία είναι εκείνη η οποία γέννησε τους πολέμους, τις εκατόμβες των θυμάτων".

Απάντηση στον Αρχιεπίσκοπο περί του συμπλέγματος του 1789 και του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού έδωσε το εξαιρετικό άρθρο του Γ. Κατηφόρη στα "ΝΕΑ" την 30/12/2000.

Με αφορμή την επέτειο των 80 χρόνων από την απελευθέρωση της Θράκης στις 23/3/2000, ο αρχιεπίσκοπος ξεσπάθωσε εναντίον των διανοουμένων." Κάποιοι θα θέλανε να ξεχάσουμε το έθνος, τις ρίζες μας. Να μη μιλάμε για αλησμόνητες πατρίδες. Είναι ντροπή να έχουμε διανοούμενους που τα' χουν ξεπουλήσει όλα" για να συνεχίσει λίγο αργότερα με επίθεση κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης: "Είμαστε Ευρωπαίοι, αλλά δεν θα μας αναγκάσουν να ξεπουλήσουμε τα πάντα για να μας αναγνωρίσουν".

Θα ήθελα ακόμη να υπενθυμίσω παλαιότερο δημοσίευμα του "Ιού της Κυριακής", όπου παρουσιάζεται επιστολή του αρχιεπισκόπου προς τον γνωστό κ. Καψάλη της εφημερίδας "Στόχος", που δημοσιεύθηκε στις 6/5/1998. "Θέλω να συγχαρώ, για άλλη μια φορά, τον κ. Καψάλη, εκδότη και διευθυντή της γνωστής εφημερίδας Στόχος των Αθηνών, που είναι γνωστός Ελληνοκεντρικός και Ελληνόψυχος και ταυτόχρονα Χριστιανοκεντρικός και Ορθόδοξος. Επιτέλους, έχουμε ανάγκη από τέτοιους ανθρώπους, που θα βάλουν σε ίδια μοίρα τα θρησκευτικά μας και τα εθνικά μας ιδεώδη".

Από το βιβλίο ¨Θρησκευτική Ελευθερία και Δημοκρατία". σταχυολογώντας, θάθελα να αναφέρω μερικά πολύ χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Ο κ. Μπισταξής με πολλά παραδείγματα μας αναλύει το φαινόμενο των θρησκευτικών διακρίσεων στην Ελλάδα, που όπως λέει είναι ιδιόμορφο. "Υπάρχουν χώρες με νομοθεσία φιλελεύθερη στα ζητήματα της θρησκευτικής ελευθερίας ενώ το κοινωνικό σώμα είναι διαβρωμένο από έντονη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Στην Ελλάδα συμβαίνει το αντίθετο. Υπόβαθρο θρησκευτικής μισαλλοδοξίας δεν υπάρχει, υπάρχουν όμως διακρίσεις και μάλιστα πολλές και έντονες".

Σε άλλα σημεία: "Η απαγόρευση του προσηλυτισμού υπήρξε το νομικό έδαφος πάνω στο οποίο εδράσθηκε η κατάπνιξη της ελεύθερης εκδήλωσης του θρησκευτικού φρονήματος. Οι διώξεις και οι καταδίκες ήταν χιλιάδες" και αναφέρει πολλές και συγκεκριμένες περιπτώσεις.

"Απαγορεύτηκε ή παρεμποδίστηκε σοβαρά η λειτουργία ναών ή ευκτήριων οίκων δογμάτων και θρησκειών διαφορετικών από την κρατούσα στην Ελλάδα χριστιανική ορθόδοξη πίστη. Σωρεία ποινικών διώξεων ασκήθηκαν για παράνομη ίδρυση ναών και ευκτήριων οίκων. Για να εξασφαλισθεί με την ποινική καταστολή το λατρευτικό μονοπώλιο της χριστιανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας".

"Με πράξεις ανοιχτά παράνομες που ομολογήθηκαν δημόσια από τον Έλληνα Πρωθυπουργό το 1993, μετά από αποκαλύψεις της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία", η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών και οι Αστυνομικές Υπηρεσίες της χώρας, έστησαν και λειτούργησαν στην Ελληνική Επικράτεια δίκτυο μυστικής παρακολούθησης της ιδιωτικής ζωής των ετερόδοξων και ετερόθρησκων πολιτών. Οι θρησκευτικές διακρίσεις κατά των εκπαιδευτικών που πρεσβεύουν άλλο δόγμα ή θρήσκευμα, εγκαταλείφθηκαν ως πρακτική με πρόσφατο νόμο. Οι διακρίσεις κατά των θρησκευτικών λειτουργών άλλων θρησκειών ή δογμάτων, τέθηκαν επί τάπητος στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τις υποθέσεις Γεωργιάδη, Κουλούμπα και Τσιρλή. Οι αποφάσεις που εκδόθηκαν αποτελούν πραγματικό κόλαφο, μαύρη σελίδα, για την Ελλάδα. Δυστυχώς, ακόμα το θέμα αυτό, παρά τις αποφάσεις που εκδόθηκαν, δεν έχει στην ολότητά του επιλυθεί. Οι διακρίσεις κατά των μαθητών που πρεσβεύουν άλλο δόγμα ή θρήσκευμα ήρθαν στο προσκήνιο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τις υποθέσεις Βαλσαμή και Ευστρατίου. Παρά το γεγονός ότι οι προσφυγές των παραπάνω μαθητών δεν ευδοκίμησαν στην ολότητά τους, τα κύματα αποβολών που χαρακτήριζαν το παρελθόν, ιδιαίτερα στο θέμα της άρνησης συμμετοχής σε εθνικές εορτές και παρελάσεις, εδώ και μερικά χρόνια δεν χαρακτηρίζουν, ευτυχώς, την πρακτική των σχολικών αρχών". Και παρακάτω:

"Η κατάσταση άλλαξε προς το καλύτερο. Θύλακες διάκρισης, εστίες μισαλλοδοξίας, στρεβλές αντανακλάσεις της παλαιότερης πρακτικής εξακολουθούν βεβαίως να επιβιώνουν. Ο πόλεμος για την επίτευξη της πλήρους ισοτιμίας πολιτών, ανεξάρτητα από το θρήσκευμά τους, δεν έχει ακόμα κερδιθεί".

Παρουσιάζοντας τις ρίζες της Μεγάλης Ιδέας, ο καθηγητής κ. Σάββας Αγουρίδης μας εξηγεί με θαυμαστό τρόπο τη σχέση της μεγάλης ιδέας με τις εθνικές φαντασιώσεις, τις έμμονες ιδέες, τους φανατισμούς και τη ξενοφοβία των ημερών μας. Λέει χαρακτηριστικά: "H Μεγάλη Ιδέα έχει συνδεθεί όχι μόνο με μια φαντασιώδη εσχατολογία, αλλά και με την ψυχολογία περί περιούσιου λαού. Η Μεγάλη Ιδέα έσβησε τραγικά το 1922 με τη συμφορά της Μικρασίας. Φαίνεται όμως ότι οσάκις το εθνικό και κοινωνικό υποσυνείδητο των Ελλήνων αισθάνεται εν κινδύνω, από το υποσυνείδητό μας αυτό ανεβαίνουν ξαφνικά δυνάμεις που εμφανίζονται ως αμυντικές, κι αυτό γιατί αμυντικά δε λειτουργεί επαρκώς η λογική μας ως εθνικής ομάδας.

Ο Μεγαλοϊδεατισμός αρχίζει από το Βυζάντιο. Υπάρχει αξιόλογη βιβλιογραφία σχετικώς με το θέμα: πώς η Ρωμαϊκή Μοναρχία του Αυγούστου, η Βασιλεία του Χριστού και των Αγίων, περί των οποίων προφητεύει το βιβλίο του Δανιήλ στα κεφ. 2 και 7, ταυτίζονται, μετά τον Κωνσταντίνο, προς τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Την αντίληψη αυτή τη βρίσκουμε σε πληθώρα συγγραφέων ως ένα πολιτικοθρησκευτικό ιδεολόγημα, μέσα στο οποίο μια πράγματι θρησκευτική εσχατολογία, μια δηλαδή εικόνα περί τελικής μορφής της ιστορίας, και ένα ιστορικό δημιούργημα όπως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ταυτίσθηκαν.

Με την απελευθέρωση του Ελληνικού Κράτους, η ιδέα της αποκατάστασης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, είτε εξαιτίας του Ανατολικού Ζητήματος, είτε εξαιτίας του Ελληνικού Αλυτρωτισμού, είτε εξαιτίας του παραδοσιακού θρησκευτικοπολιτικού Ιδεολογήματος".

Αναλύεται επίσης θαυμάσια ο "εθναρχικός ρόλος της Εκκλησίας" ενώ απαντώντας σε σχετική ερώτηση , τονίζει: "Ξέρω από την Ιστορία μου, ως καθηγητής επιστήμονας, αλλά και από τη ζωή μου μέσα στην Εκκλησία, ότι είναι τελείως ξένη προς τα ανθρώπινα δικαιώματα - τόσο η Ελληνική όσο και η Ρωσική Ορθοδοξία".

Ο κ. Φίλιππος Ηλιού, με θέμα "Δογματισμός και Αυθεντία στις Διαδρομές του Νεοελληνικού Στοχασμού", αναλύει τις σχέσεις των Εκκλησιών, όπως διαμορφώθηκαν στους κόλπους του νεοελληνισμού "παρεμποδίζοντας την ελεύθερη ανάπτυξη αυτόνομου λόγου και αυτόνομου κριτικού στοχασμού". Αναφέρεται στην επιδιωκόμενη αναβίωση του λεγόμενου εθναρχικού ρόλου της Εκκλησίας "όπου ο κάθε μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης ή της Φλωρίνης, ο κάθε αρχιεπίσκοπος, ορίζει αυτός ποια πρέπει να είναι η εξωτερική πολιτική του κράτους, λογοδοτώντας στη συνείδησή του ή στις ιδεολογίες του, αλλά σε κανένα κοινωνικό στρώμα που θα μπορούσε να ελέγξει, να εγκρίνει ή να απορρίψει τις τοποθετήσεις του και τις πολιτικές του. Και μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι, στα τελευταία χρόνια, και με αφορμή το Μακεδονικό και τα Ελληνοτουρκικά, είναι διαρκώς πιο ρατσιστικές, πιο φυλετικές, σε αναντιστοιχία με αυτά που ο κοινός νους και οι κοινωνίες των πολιτών είναι σε θέση να αντιληφθούν και να πράξουν". Και παρακάτω:

"Μέσα από ένα λόγο που δεν είναι απλώς δογματικός, αλλά και κατασταλτικός, στο μέτρο που η Εκκλησία, εκτός από τις πνευματικές της λειτουργίες, ενισχύει και διευρύνει διαρκώς την κοσμική διάσταση της εξουσίας της, επιχειρεί να χειραγωγήσει το ποίμνιό της και να υποτάξει, με όλα τα πρόσφορα μέσα, όσους επιχειρούν να προβάλουν μια διαφορετική αντίληψη για τα πράγματα".

Στις σημερινές επιθέσεις του αρχιεπισκόπου κατά του διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, ο κ. Ηλιού έδωσε ήδη πριν από τέσσερα περίπου χρόνια την απάντηση. " Ο μεγάλος εχθρός είναι ο Πάπας. Και έχουμε εκδηλώσεις εντυπωσιακές και στην πολύ λόγια φιλολογία, αλλά και στις πρακτικές τις καθημερινές, ενός γενικευμένου αντικαθολικού πνεύματος. Αλλά από τα μέσα του 18^ου αιώνα επισημαίνεται νέος εχθρός, πιο επικίνδυνος και πιο ύπουλος: είναι η αθεΐα, ο πολυθεϊσμός, οι υλιστές, οι πανθεϊστές, οι Σπινόζοι, οι Ρουσσώ και οι Βολταίροι. Η "άθεος" Δύση έρχεται κατά την εκκλησιαστική θεωρία, να διαβρώσει την ορθόδοξη Ανατολή, να υποσκάψει τα θεμέλια των πνευματικών παραδόσεων και, κυρίως, τα θεμέλια των κοινωνικών ιεραρχιών".

Ο κ. Γιάννης Κονιδάρης αναφέρεται στο πάντα επίκαιρο θέμα της θεσμικής μεταρρύθμισης σχέσεων Πολιτείας-Εκκλησίας και αναφέρει χαρακτηριστικά: "Φρονώ ότι το θεσμικό πλαίσιο των σχέσεων Πολιτείας είναι ώριμο για μεταρρύθμιση. Μια μεταρρύθμιση που θα τείνει ταυτοχρόνως να διευρύνει την αυτονομία και να πραγματώσει την αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας, αλλά και να επιταχύνει και να ολοκληρώσει την εκκοσμίκευση της Πολιτείας".

Σχετικά με την απαγόρευση της ιερωσύνης των γυναικών, προσωπικά έχω διαφορετική άποψη από αυτή που διατυπώνει ο κ. Κονιδάρης. Θεωρώ ότι συνιστά κατάφωρη διάκριση εις βάρος των γυναικών και παραβιάζει την συνταγματικά κατοχυρωμένη ισότητα των φύλων.

Άλλωστε, σε άλλο σημείο της εισήγησής του ο κ. Κονιδάρης αναφέρει: "Η Εκκλησία της Ελλάδος δρα και κινείται στα πλαίσια μιας συγκροτημένης Πολιτείας. Άρα και στην περίπτωσή της θα ισχύσουν οι ίδιοι περιορισμοί, οι ίδιοι "φραγμοί" που ισχύουν και για οποιαδήποτε άλλη θρησκευτική κοινότητα που δρα στην Ελλάδα. Δηλαδή, το εσωτερικό της δίκαιο δεν μπορεί να αντιβαίνει στο Σύνταγμα και τους νόμους του κράτους, δεν μπορεί να προσβάλει την δημόσια τάξη, τα χρηστά ήθη ή τους γενικούς νόμους του κράτους".

Ο Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Μιχάλης Σταθόπουλος, αναλύει με θαυμαστό τρόπο το θέμα της εκκοσμίκευσης της Πολιτείας, της αυτονομίας δηλαδή της Πολιτείας απέναντι στα θρησκευτικά δόγματα: " Λένε πολλοί σήμερα ότι απέτυχε ο πολιτικός γάμος, αφού η μεγάλη πλειοψηφία ακολουθεί το θρησκευτικό τύπο γάμου. Φυσικά πρόκειται για λάθος, αφού και ένας μόνο αν προτιμά να τελέσει πολιτικό γάμο, και μόνο γι' αυτό δικαιώνεται η εισαγωγή του πολιτικού γάμου. Είναι θέμα ατομικών δικαιωμάτων, όπου δεν ισχύει η αρχή της πλειοψηφίας. Ως προς τα ατομικά δικαιώματα ο καθένας αξιώνει προστασία από την Πολιτεία".

"Το θρησκεύεσθαι είναι, ως προς το λατρευτικό, καθώς και το μεταφυσικό μέρος, μια από τις πιο προσωπικές υποθέσεις του κάθε ανθρώπου. Εγώ θα το ενέτασσα σ' αυτό που λένε ιδιωτική ζωή, ιδιωτική σφαίρα του κάθε ατόμου. Εάν προσεύχεται ή δεν προσεύχεται κάποιος, μόνος του ή με άλλους, είναι ατομικό του θέμα, δεν έχουν λόγο να επεμβαίνουν σ' αυτό το χώρο οι δημόσιες αρχές. Γι' αυτό ακριβώς θεωρείται σπουδαία κατάκτηση της νεότερης εποχής ότι το Κράτος, σε συνέπεια με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, είναι κοσμικό, δεν θρησκεύεται, είναι θρησκευτικά ουδέτερο".

Οι απόψεις του κ. Σταθόπουλου είναι γνωστές από χρόνια. Το σημαντικότερο όλων είναι ότι ως Υπουργός, έχων εκτελεστική εξουσία, προωθεί την θεσμοθέτηση αυτών των θέσεων. Σημειώνω ακόμη την ενδιαφέρουσα άποψη του κ. Σταθόπουλου, ότι το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία θα πρέπει να αντικατασταθεί από τη Θρησκειολογία, όπου θα διδάσκονται όλες οι θρησκείες και στα πανεπιστήμια η Θεολογική Σχολή θα πρέπει να είναι Σχολή Θρησκειολογίας.

Ο κ. Νίκος Ζαχαρόπουλος αναφέρεται στη θρησκευτική αγωγή και το αίτημα για ανεξιθρησκεία και εφαρμογή των δημοκρατικών αρχών. Αναφέρεται στο σεβασμό της Αρχαίας Ελλάδας απέναντι στο άγνωστο θεό, αλλά και στον Μέγα Αλέξανδρο. "Ο Μέγας Αλέξανδρος, συσταίνοντας ιερά, τιμώντας το ιερατείο των λαών που κατακτούσε, αφήνοντας ελεύθερα να κινούνται οι υπήκοοί του στο πλαίσιο της θρησκείας και των παραδόσεων τους".

Σε άλλο σημείο γράφει κάτι που είναι απόλυτα επίκαιρο: "Η αντίδραση του εκκλησιαστικού χώρου σε κάθε νέο δεδομένο της κοινωνικοπολιτικής ζωής, αλλά και ορισμένων επιτευγμάτων της επιστήμης ήταν σύνηθες φαινόμενο. Ακόμη μέχρι σήμερα, για παράδειγμα, ο Διαφωτισμός συλλήβδην αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης από εκκλησιαστικής πλευράς, όπως παλαιότερα".

Τέλος θάθελα να τονίσω και να κλείσω με αυτό που ο κ. Ζαχαρόπουλος αναφέρει ότι έλεγε ο Νηλ του σχολείου Σάμερχιλ ."Στα παιδιά μπορούμε να διδάξουμε θρησκεία μόνο αφού τα ευνουχίσουμε και τσακίσουμε το πνεύμα τους".

Αξίζει λοιπόν αυτό το βιβλίο, στο σύνολό του να τύχει όχι απλής ανάγνωσης, αλλά μελέτης.